Interaction design

Interaction design zie ik als een sub-discipline van user experience design. En van alle sub-disciplines die vallen onder user experience design stimuleert deze mij creatief gezien het meest van allemaal. Interaction design richt zich specifiek op het uitdenken en ontwerpen van interacties tussen gebruikers en digitale producten. En in tegenstelling tot de rationelere, meer rechtlijnige sub-discipline van usability, is er binnen interaction design veel ruimte om te denken buiten de bekende kaders.

Op deze kennisbank-pagina leg ik je onder andere uit wat interaction design is, hoe interaction design zich verhoudt tot mijn andere disciplines, wat een interaction designer doet, wat de 5 dimensies van interaction design zijn, wat het verschil is tussen interaction design en user interface design, en wat mijn huidige rol is als interaction designer.

In de basis is interaction design een ontwerp-discipline die zich buigt over de interactie die iemand heeft met iets interactiefs. En officieel kan dit ‘iets’ van alles zijn. Van het dashboard van een auto tot tuingereedschap, en van een iPhone tot een website.
Maar binnen mijn sector is de definitie een stuk nauwer. Want daarbinnen laat interaction design zich omschrijven als: een ontwerp-discipline die zich richt op de interacties die een gebruiker heeft met digitale interactieve producten. Kortom: het richt zich puur en alleen op digitale interactieve producten. En om de definitie nog wat specifieker te maken zou je die ook kunnen omschrijven als: een ontwerp-discipline die zich richt op de interacties die een gebruiker heeft met websites en applicaties. Want met websites en applicaties dek je digitale interactieve producten voor groot deel af.

Deze interacties kun je zien als een dialoog tussen een persoon en een digitaal interactief product. En interaction design ontfermt zich over het uitdenken, ontwerpen, en het karaktervol en menselijk-maken van deze dialoog.
Waar usability zich richt op de logica en begrijpelijkheid van een digitaal interactief product, richt interaction design zich op het vermenselijken ervan. En het probeert er in veel gevallen voor te zorgen dat de interactie die de gebruiker heeft met het product niet aanvoelt als het bedienen van een stel mechanische schakelaars, maar als een soort van uitwisseling tussen twee mensen.

Nou is het niet zo dat usability en interaction design daarmee elkaars tegenpolen zijn. Usability (gebruiksvriendelijkheid) is namelijk van groot belang. Dat een product op waarde geschat kan worden als het gaat om hoe het werkt, en dat het efficiënt en effectief is, is essentieel. En het ontwerpen en controleren van dat ‘gebruiksgemak’ valt onder usability. Maar interaction design buigt zich over de andere kant van de medaille. ‘Dat’ iets werkt is noodzakelijk, maar ‘hoe’ iets werkt, is waar interaction design zich op richt. En het ‘hoe’ richt zich op het ‘gebruiksgenot’ van het product.

Af en toe bijten deze disciplines elkaar echter wel. Want soms botst de uniekheid of het karaktervolle van een interactie met de regels die usability stelt als het gaat om gebruiksvriendelijkheid.
Een goed voorbeeld hiervan is Tinder ↗. Het naar rechts of links swipen waarmee je je ‘interesse’ of ‘geen interesse’ aangeeft binnen de dating-app is een goed voorbeeld van een unieke, karaktervolle interactie. Het ontwerp is gebaseerd op een pakje kaarten die je kunt verdelen over twee stapels. En dit veranderde een vrij basic interactie die aanvankelijk bestond uit simpelweg de knoppen ‘leuk’ en ‘niet leuk’, in een soort spelletje.
Echter, toen deze interactie nog erg nieuw was, was de werking ervan nog niet algemeen bekend of vanzelfsprekend, en daarmee leverde het in qua gebruiksvriendelijkheid. Tinder loste dit op door een korte uitleg te presenteren wanneer de app voor het eerst gestart werd. En tevens door hartje en een kruisje toe te voegen aan de interface, zodat mensen ook een meer voorspelbare standaard-interactie hadden om de app mee te bedienen.
Alleen dicteert usability dat functies vanzelfsprekend en waarneembaar moeten zijn voor gebruikers. En wanneer je zonder voorkennis naar de interface van Tinder kijkt, dan is deze swipe-functie niet vanzelfsprekend of waarneembaar.
Toch wil het geval dat juist het ontwerp van die ene interactie enorm bijdroeg aan de perceptie van Tinder als zijnde een unieke, vernieuwende dating-app. En in mijn ogen heeft (zonder dat ik er harde cijfers voor heb) Tinder’s interaction design een enorm aandeel in het succes van de applicatie.
Zodanig is Tinder een hele goede testcase om aan te tonen hoe belangrijk de rol van interaction design kan zijn binnen een product. En het is een voorbeeld van een scenario waarin het gebruiksgemak van de primaire interactie van het product in feite op het tweede plan kwam te staan ten opzichte van het gebruiksgenot. Iets dat ik normaliter in veel gevallen zou afraden, maar wat zichzelf hier enorm uitbetaalde.
Om je grip te geven op hoe interaction design zich verhoudt tot usability en andere ontwerp-disciplines, heb ik een diagram ontworpen.

Interaction design zie ik als een sub-discipline die grotendeels valt onder user experience design. En om dit tastbaar te maken ontwierp ik mijn zogenaamde design-disciplines diagram. Dit diagram toont mijn disciplines en kennisgebieden, en geeft weer hoe ze zich in mijn ogen tot elkaar verhouden en wat hun omvang is.

Uit het bovenstaande voorbeeld kun je opmaken dat interaction design over het algemeen geen op zichzelf staande discipline is. Een interaction designer opereert namelijk zelden alleen. Tenzij hij (net als ik) meerdere disciplines beheerst en kan wisselen tussen verschillende rollen. Maar doorgaans is een interaction designer een belangrijke speler binnen een groter team.
Globaal gezien bestaat zijn taak uit het uitdenken en ontwerpen van interacties tussen gebruikers en digitale interactieve producten. En specifiek gezien vallen hier allerlei kleinere taken onder, zoals onder andere:

• Assisteren bij het uitdenken van de totale user experience en de product-strategie
• Het bepalen van de doelen van de gebruiker, en de interacties die nodig zijn om deze doelen te bereiken
• Het ontwikkelen van wireframes en prototypes die deze interacties uitbeelden en tastbaar maken
• Samenwerken met de visual- en user interface designer om het visuele ontwerp van het product te realiseren
• Samenwerken met de user experience designer om de totale gebruikerservaring in kaart te brengen en uit te werken
• Samenwerken met de usability-specialist om te komen tot een goede balans tussen het gebruiksgenot en het gebruiksgemak van het product
• Tests afnemen ten aanzien van het product, om te zien waar eventuele fouten, knelpunten of onduidelijkheden zitten
• Het presenteren van zijn ideeën en visie aan klanten en de rest van het design-team
• Zijn kennis up-to-date houden ten aanzien van zijn vakgebied en diens software-pakketten

Op basis van deze lijst kun je zien dat een interaction designer veel breder werkt dan alleen op het visuele vlak. Vaak als het woord ‘design’ in een discipline voorkomt denkt men aan iemand die ‘vorm geeft’ aan iets. In essentie een soort mooi-maker. Maar ‘hoe iets werkt’ is net zo goed iets dat valt onder design. En net als bij user experience design en usability zie ik een interaction designer als iemand die voornamelijk opereert op het raakvlak tussen psychologie en design. Om deze reden moet hij naast zijn ontwerp-vaardigheden kennis hebben van psychologie en beschikken over een goed inlevingsvermogen. En hij moet in feite in staat zijn om regelmatig zijn vakkennis uit te zetten, zodat hij het product kan bekijken en gebruiken alsof hij de zelf de gebruiker (zonder voorkennis) is. Kortom, het karaktervol en menselijk-maken van interacties vragen om één van de belangrijkste vaardigheden die we als mens hebben: empathie.

Interaction design richt zich op vijf dimensies. Dit zijn:

De dimensie van woorden — Interactie-elementen zijn vaak besturingselementen, en het is van groot belang om woorden (labels) te gebruiken voor deze elementen die mensen begrijpen en op waarde kunnen schatten. Om die reden is taal een belangrijk onderdeel van interaction design. Want een knop onder een contactformulier met daarop het woord ‘Verzenden’ is bijvoorbeeld helderder dan ‘Indienen’. Dit taal-gedeelte raakt ook weer de discipline van usability, want heldere verwoordingen zijn tevens gebruiksvriendelijk.

De visuele dimensie — Kleur, typografie, vlakverdeling, afbeeldingen, iconen, etc. Alle visuele elementen die horen bij visual design komen ook terug in interaction design. Deze elementen ondersteunen de woorden om informatie en een gevoel over te brengen op de gebruiker. En wanneer dit goed wordt toegepast kan bijvoorbeeld de kleur of vorm van zoiets als een knop al veel zeggen over de functie van die knop, nog voordat de gebruiker weet wat die knop doet. Een rode knop impliceert waarschijnlijk dat je op moet passen, of het zegt iets over de gewichtigheid van de reactie die volgt op het indrukken van de knop (‘Verwijderen’ bijvoorbeeld). Terwijl een groene knop met ronde hoeken bijvoorbeeld vriendelijk oogt en impliceert dat deze iets positiefs doet wanneer je erop drukt.

De fysieke, ruimtelijke dimensie — Dit onderdeel buigt zich vooral over de fysieke situatie waarin de gebruiker interactie heeft met het product. Wat is bijvoorbeeld het middel dat de gebruiker inzet om die interactie te hebben? Gebruikt hij een muis? Een toetsenbord? Of zijn vinger? En in welke situatie wordt het product gebruikt? Op een smartphone, in het openbaar vervoer? Op een tablet op schoot, op een zondagavond voor de tv? Of op een laptop, in een kantoor-omgeving? Deze fysieke aspecten zijn relevant omdat ze de context schetsen waarin het product gebruikt wordt. En hoewel de interaction designer op deze context geen tot weinig invloed heeft, is het wel degelijk zijn taak om er rekening mee te houden.

De dimensie van de tijd — Onder dit onderdeel vallen alle zaken binnen interacties die te maken hebben met tijd. Denk hierbij aan animaties, video, geluid, etc. Want ook dit zijn onderdelen die interacties begrijpelijk, uniek en karaktervol kunnen maken.
Animaties worden bijvoorbeeld toegepast in situaties waarin een website of applicatie even de tijd nodig heeft om iets uit te voeren. Een animatie kan in zo’n geval door middel van een voortgangsbalkje wat geduld afdwingen bij de gebruiker. Want hoewel er dan niet direct iets gebeurt, zegt zo’n balkje in feite: “Nog even geduld, we zijn er bijna”. Zonder deze visuele feedback zou een gebruiker ongeduldig kunnen worden en zich misschien zelfs gaan afvragen of het product is vastgelopen.
De dimensie van de tijd buigt zich daarnaast ook over de vraag hoe vaak en hoe lang een gebruiker in contact is met het product. Wordt dit product bijvoorbeeld dagelijks gebruikt? Of is het een eenmalige interactie? Kan een gebruiker gegevens opslaan voor een volgende keer? En hoeveel tijd spendeert de gebruiker gemiddeld per keer aan het product?

De dimensie van gedrag — Deze laatste dimensie van interaction design richt zich op het begrijpelijk maken van een product, wat weer een raakvlak heeft met usability. En het richt zich op het beïnvloeden van bepaalde gedragingen. Dit is nauw verbonden aan emotie en gamificatie ↗ (het inzetten van spel-elementen om bepaald gedrag aan te moedigen of te ontmoedigen). Van alle dimensies hierboven is deze het meest nauw verbonden met psychologie. En tevens is dit de dimensie waar een aantal grote organisaties negatief mee in het nieuws zijn gekomen. Ze werden namelijk verdacht van het inzetten van onethische interactie-patronen om zo hun product verslavender te maken. Denk bijvoorbeeld aan: “Je hebt een nieuwe ‘like’, kijk snel van wie!”. Met dergelijke nieuwsgierig-makende meldingen wordt sociale druk ingezet om de gebruiker steeds maar weer terug te laten keren naar het product. En dit leidt in sommige gevallen (zeker bij jongere gebruikers) tot stress en wellicht zelfs tot verslavingsverschijnselen.
Toch zie ik (los van de negatieve voorbeelden) heel veel potentie in gamification binnen interaction design. Wereld-verbeterende potentie misschien zelfs. Want als je gedragsverandering leuk kunt maken op een ethische manier, dan zijn de mogelijkheden voor het verbeteren van mensenlevens eindeloos. Van het aanmoedigen tot meer beweging en gezonder eten, tot mensen beter leren omgaan met geld, alles is mogelijk. En dit is mede waarom interaction design (en het gamification onderdeel in het bijzonder) mij zo aantrekt.

Interaction design wordt ook wel afgekort met ‘IxD’. En hoewel ik gek ben op korte termen die iets omschrijven wat complex is, komt duidelijkheid voor mij op de eerste plaats. Dus ook binnen taal volgt voor mij vaak de vorm na de functie. En om die reden hanteer ik altijd de volledige namen van mijn disciplines. Een gemiddelde voorbijganger op straat zou namelijk misschien bij benadering kunnen inschatten wat ‘interaction design’ betekent. Maar met de term ‘IxD’ is dat een verloren zaak.
Een andere veelgebruikte afkorting in mijn sector is die van UI. UI staat voor de ‘user interface’, en dit is de gebruikers-interface (het bedieningspaneel) van digitale interactieve producten. Dit is het onderdeel dat gebruikers in staat stelt om een interactie te hebben met het product en om er invloed op uit te oefenen. User interface designers worden dikwijls afgekort met ‘UID’. Maar ook de afkortingen UI en UID gebruik ik zelf niet. Vooral ook omdat de term ‘user interface’ nog weer iets meer zegt dan ‘interaction’. En zo geeft de term zelf al een vrij heldere omschrijving van de discipline en waar die zich op richt.

Als het gaat om wat het verschil is tussen deze twee disciplines dan kun je dit het beste zien als het verschil tussen een architect en een bouwvakker. Een interaction designer bedenkt en ontwerpt (door middel van wireframes en prototypes) de interacties binnen een product. Hij is de architect. En een user interface designer geeft een visuele vorm aan de interface waarbinnen deze interacties plaatsvinden. Hij is de bouwvakker, als het warde de ‘uitvoerder’. Hij geeft vorm aan het bedieningspaneel van het product, op basis van de visie en feedback van de interaction designer.
Kortom: een interaction designer richt zich op het bedenken van interacties. En een user interface designer richt zich op het uiterlijk van interacties. Ze zijn allebei van belang. Maar omdat de vorm volgt na de functie, is user interface design een wat kleinere ‘vorm-gevende’ sub-discipline van interaction design.

Dit is een pagina uit mijn kennisbank, en mijn kennisbank bevat informatieve pagina’s over mijn disciplines en kennisgebieden.
Deze pagina’s heb ik oorspronkelijk geschreven voor mijn klanten, zodat ik hun in begrijpelijke taal kon vertellen wat ik doe. Maar inmiddels worden ze door duizenden mensen per jaar gelezen.
De leidraad binnen deze kennisbank is mijn zogenaamde design-disciplines diagram. Dit is een diagram dat ik ontwikkelde om visueel inzichtelijk te maken wat mijn disciplines en kennisgebieden zijn, en hoe ze zich tot elkaar verhouden qua positie en gewicht.

Mijn kennisbank bestaat uit de pagina’s:

• Logo ontwerp
• Identity design
• Grafisch ontwerp
• Art direction
• Visual design
• User experience design
• Interaction design
• Usability
• Huisstijl ontwerp
• Kleurenpsychologie
• Typografie
• Branding